YA vedud caminin karşısında Eyüpden Unkapanına giderken sağ tarafta Hz. Ka’b ve Hamidullah El-ensari hz nin türbesinin bulunduğu Toklu ibrahim dede mezarlığındadır.

İlerlemiş yaşına rağmen, Peygamber Efendimiz’in Fetih Hadisi ‘ndeki övgüye mazhar olmak için İstanbul ‘un fethi seferine iştirak etmiş saha­ bedendir. Sefer sırasında, 85-90 yaşındadır. Peygamber Efendimiz’in sütkardeşi kabul edilmektedir. Surlar önünde, vefat etmiş ve oraya defnedilmiştir. İbn Hacer el-Askalani, ibn Abdülberr, Suyuti ve Abdul­lah Ahıskavi gibi alimler Ebu Şeybe el-Hudri hazretlerinin vefatıyla il­gili şu bilgiyi vermektedir.

” Yunus b. El-Haris es-Sakafi şöyle anlattı : Müsris ‘in babasından bah­sederken şunları anlattığını duydum : Resulullah ‘ın ashabından olan Ebu Şeybe el-Hudri (radıyallahu anh) Kostantıniyye surlarında beraber bu­lunduğumuz bir zaman vefat etti. Biz de kendisini oraya defnediverdik.”

Bu ifadelerden, Ebu Şeybe el-Hudri hazretlerinin İstanbul surları yanında şehit olduğu, beraberinde bulunan Müsris adlı oğlunun diğer askerlerle beraber cenaze namazını kılarak onu vefat ettiği yere defnettiği anlaşılmaktadır. Ebu Şeybe hazretleri Osmanlı döneminin tanınmış müverrihlerinden/tarihçilerinden Hüseyin Ayvansarayi’ye göre de, İstanbul’da şehadet makamına erdiği kesin olan sahabedendir .

Ebu Şeybe el-Hudri Hazretleri sura yakın bir yerde vefat edeceği zaman şu hadis -i şerifi rivayet etmiştir: “Peygamberimiz’in şöyle buyurduğunu işittim: “Her kim ihlasla La ilahe illallah derse cennete girer.” Kaynakların verdiği bilgiye göre bu hadisi söyleyip vefat etmiş ve bulunduğu yere defnedilmiştir .

Türbe

Ebu Şeybe el-Hudri hazretlerinin türbesi Ayvansaray’da, Fatih İlçesi ‘nde, da­ ha önce Tokludede Mahallesi olarak anı­lan eskiden Atik Mus­tafapaşa, şimdiki Ka­rabaş Mahallesinde, Tokludede Sokağı­nın bitimindeki sur­lar arasındaki Toklu Dede Haziresi ‘nde bulunmaktadır.

Osmanlı kaynakla­rında halk arasında Tokludede Haziresi olarak bilinen me­zarlıkta İstanbul’u fethe gelen bini aş­kın sahabenin defne­dildiği ifade edilmektedir. Bu inançtan dolayı mezarlık, Sahabeler Haziresi olarak da bilinmek­tedir.

Ebu Şeybe el-Hudri Türbesi, Fatih Sultan Mehmed tarafından yaptırılan sınırlı sayıdaki sahabe türbesindendir. Türbedarlığa, Nime’l-ceyş’ i, fethin övülmüş askerlerinden ve devrin velilerinden Şeyh Toklu İbrahim Dede getirilmiştir.

Toklu İbrahim Dede, burada daha önce inşa edilen, kiliseyi mescide çevirmiştir. Tokludede Mescidi olarak adlandırılan bu mescit günümüze ulaşmamıştır. Ebu Şeybe el-Hudrı Türbesi ‘nin ihtiyaçları için, Fatih Sul­tan Mehmed ‘in oğlu, Veli lakabıyla da anılan, Sultan II. Bayezid (1481- 1512) Vakfı’ndan tahsisat ayrılmıştır. Bu uygulamalar mekana Os­ manlılar’ ın ilk dönemlerinden itibaren verilen önemi göstermektedir. Vasıf Efendi ‘nin 1108/1696-97 ‘yi gösteren tarih mısraları da türbenin bu tarihlerde yeni bir onarıma tabi tutulduğuna işaret etmektedir.

“Tamire yazdı tarih Vasıf görünce bi-pak Bin yüz sekizde cana pak oldu ravza-i pak 1108/1696.”

Daha sonra, Ebu Zer makamının banisi olan Sadrazam Çorlulu Ali Paşa (v. 1123/1711) bu türbeyi de tamir ettirmiştir. Türbenin bulunduğu mahallede doğmuş olan Hafız Mustafa Efendi adında bir hayırsever, türbenin rahatlıkla ziyaret edilebilmesini temin için 1186/1772 yılında yeni bir yol inşa ettirmiştir.

Bugünkü mevcut yapı, Sultan II. Mahmud tarafından 1251/1835 yılında inşa ettirilmiştir. Türbe giriş kapısı üzerinde bulunan manzum kitabe, Sultan Il. Mahmud tarafından ihya edildiğini göstermektedir. Kitabenin metni Vak’anüvis Sahhaflarşeyhizade Mehmed Es’ad Efendi’ye ait olup, Hattat Yesarizade Mustafa İzzet Efendi tarafından ta’lik hatla yazıl­ mıştır. 168×63 cm. ebadındaki, mermer üzerine kabartma tekniğiyle hak­ kedilen yazıların harfleri sarı renge boyanmıştır. 125111835 tarihli bu kitabe şöyledir:

“Daver-i ashab-ı sfret Şah-ı Mahmudü ‘ş-şiyem
Zatıdır girdar-ı hayr-asar ile her dem elif

Hazret-i Bu Şeybeti’l-Hudrf ‘ye ta ‘zfm eyledi
Türbesin tecdfd ile ol şah-ı agah u arif

Gel hulus üzre dua kıl zaira tebcflile
Merkad-ı pak-i sahabfdir bu me ‘va-yı şerif

Tas/iye zeylinde yad oldukça ashab-ı güzfn
Nazm-ı ahdi ol şehinşahın ola nusret-redif

Oldu dildade melaik Es ‘ada tarihine
Merkad-ı Bu Şeybe ‘yi Şah-ı cihan yapdı latif

Sene: 1251 (1835)”

Bilahare Sultan Abdülaziz döneminde de (1861-1876) tamir ettirildiği anlaşılan türbe son dönemlerde 1953, 1975-1977, 1984 yıllarında ve 1994’ten sonrada tamirden geçirilmiştir. Ebu Şeybe el-Hudri Türbesi, dikdörtgen planlı, taştan bir yapıdır. Hemen bitişiğinde, ortak çatı altında yine sahabeden Hamdullah el-Ensari’nin türbesi yer almaktadır. Türbenin giriş kapısına bakan alanda hazire içeri­ sinde sahabe olduğu rivayet edilen Ahmet el-Ensari hazretlerinin mezarı bulunmaktadır.

Hazire ve bu türbelerin etrafı tamamen surlarla çevrilidir. Bu yönüyle de İstanbul’ da tek olma özelliğine sahiptir. Duvarları moloz taşla örül­ müştür. Kapı ve pencerelerin dikdörtgen açıklıkları kesme küfekiden sövelerle çerçevelenmiştir. Pencereler de demir parmaklıklarla donatıl­ mıştır. Türbenin kapısı Tokludede Sokağı ‘na açılan taraftadır. Hazire içerisinde dar bir geçiş yolu bulunmaktadır.

Ebu Şeybe el-Hudri (radıyallahu anh)’ın, sandukası oldukça büyüktür. Ziyaretçilerin de ilgisini çeken ve incelemelerimiz sırasında ilginç soru­ lara muhatap olmamıza neden olan sandukanın, uzunluk ve genişliği 5×2 metre, yüksekliği ise 1,75 metredir. Bugün mermer bir zemin üzerine oturan sandukanın bundan iki asır önce sedefli bir parmaklıkla çevrili olduğu bildiriliyorsa da, günümüzde böyle bir şebeke bulunmamaktadır. Sandukanın ayakucu tarafında bir kuyu mevcuttur.

Ünlü hadis alimi Taberani el-Mu’cerrülkebir adlı eserinde Ebu Şeybe el­ Hudri hazretleri ile Ebu Said el-Hudri hazretlerinin kardeş olduklarını belirtmektedir. Süleymaniye Kütüphanesi, Nuri Arlasez Koleksiyo­ nu’nda bulunan yazmaya göre, Ebu Şeybe el-Hudrı hazretleri ile Ebu Said el­ Hudrı hazretleri kardeş olup, aynı sanduka altında medfundur. Türbeye giriş kapısının hazi­ reye bakan iç yüzünde kapı üstündeki tahtanın üzerinde eğri olarak konulmuş olan kitabede Yesarizade ‘nin hat­ tı ile “Tevekkel Allah ” (Al­ lah’a tevekkül et) yazılıdır. Türbenin içerisinde kıble tarafına sonradan bir ahşap mihrap konulmuştur. Duvar­ larına alelusul yerleştirilmiş bol sayıda sıradan hat ve resim çerçeveleri bulunmaktadır.

Tokludede Haziresi içinde bulunan Ayios Basileios Ayazması 20 . yüzyılın başlarına kadar var olmakla birlikte, bugün taş ve molozlarla dolmuş ve kaybolmuştur. Hazirenin kuzey köşesinde kare planlı bir kule bulunmaktadır. Ebu Şeybe el-Hudri Türbesi, bir zamanlar Ebu Eyyub el-Ensari hazret­ lerinin türbesi gibi , yoğun kalabalıklar tarafından ziyaret edilmesine rağmen, günümüzde eskisi kadar kalabalığa rastlanmamaktadır. Bunun en önemli nedeni türbenin genellikle kapalı olmasıdır.

Hazire

Türbenin bulunduğu hazirede önemli tarihi şahsiyetlerin mezarları bu­ lunmaktadır. Bu mezarlar da, bu mekanın Osmanlı ilim ve devlet ricali tarafından ne kadar önemli olduğunu göstermekte dir. Diğer sahabelerle birlikte, başta Toklu İbrahim Dede olmak üzere, İbn Sina’nın el-Kanun adlı kitabının mütercimi Tokadı Hoca Mustafa Efendi (v. 1196/1782), Şeyhülislam Sıdkizade el-Hac Ahmed Reşid Efendi (v. 1250/18 34), Mehmed el-Kefevi (v. 1244/1828), Hüseyin Ayvansarayi’nin babası Ayvansaraylı İsmail Efendi (v. 1165/1752) Hattat Mustafa Efendi gibi birçok tanınmış zevat bu hazireye defnedilmiştir.

Kaynaklar ;

İstanbullu sahabeler , Dr. Necdet Yılmaz , Dr. Coşkun Yılmaz , Bilge Yayım Habercilik ve Danışmanlık , 2013