2. Zihnî Salih Dede:
Ahmed Dede’den sonra postnişin olan ve bu görevi 43 sene müdetle sürdüren Zihnî Salih Dede, mürşidinin yeğenidir. Sakıb Dede’nin ifadesine bakılırsa Cünûnî, daha sağlığında görevi Salih Dede’ye devretmişti: “…nazarkerde ve veliahtları olan Salih Dede hazretlerini hidmet-i mesnevîhanî ve nezaret-i ihvan ve hullanide niyabetle mümtaz buyurup kendileri kûşe-nişin ferağ-ı bâl ve muğtanim-i safa-yı hal…” olmuşlardı Şu mısralar onundur:
Beyza-yı tuğra-yı devletdür külâh-ı Mevlevî
Tûde-i şehrah-ı izzetdür külâh-ı Mevlevî
Şevk ile gerdandur bezm-i talebte muttasıl
Sagar-ı sahba-yı vahdetdür külâh-ı Mevlevî
Lâbüd eyler mâlik-i dihim-i Mısr-ı itibar
Kelle-i kandı hidayetdür külâh-ı Mevlevî
Şem’-i dil nurun riyah-ı münkirandan hıfz içün
Zihniya, fanus-ı hikmetdür külâh-ı Mevlevî
Salih Dede’nin vefatına düşürülen tarih ise şöyledir:
Şeyh-i vâsıl ki dem-i nezi’de ruh-ı pâki
Duydı Gülzâr-ı hüviyyetten iren rayihayı
Bâl açub âlem-i lâhuta ki itdi pervaz
Kendiye hem-rah edindi amel-i salihayı
Fukarası didiler rihlet-i tarihin o dem
Ruh-ı Salih Dede’ye okuyalım fatihayı (1073)
Salih Dede’nin, yarım asra yaklaşan şeyhliği esnasında yüzlerce insana faydalı olduğunu düşünmek zor değildir. Ancak Dede’nin yetiştirdiği insanlardan ikisini özellikle belirtmek gerekir. Bunlardan biri Galata Mevlevîhanesi şeyhi olarak tanınan Gavsi Ahmed Dede’dir (ö. 1109/1697). Salih Dede’nin yetiştirdiği ikinci mühim şahıs Naci Ahmed Dede’dir (ö. 1120/1708). Beşiktaş, Galata ve Yenikapı Mevlevîhanelerinde şeyhlik yapmış olan Naci Dede’nin Divan’ı vardır
3. Mehmed Dede
Salih Dede’nin oğludur. Küçük yaşta iken babası vefat ettiği için tasavvufî terbiyesinde Niyazî-i Mısrî’den istifade etmiştir. Hayatı ve eserleri biraz sonra kendisinden bahsedeceğimiz Şeyhî Mehmed Dede ile birbirine karıştırılır. En meşhur mürîdlerinden biri Pendarî Ahmed Dede’dir (ö. 1120/1708). Salih Dede’nin mürîdi Naci Ahmed Dede, Yenikapı Mevlevîhanesi’ndeki postnişinliğini -ihtiyarladığını sebep göstererek Kari-i Mesnevî Bolvadinli Pendarî Dede’ye bırakmıştı
4. Salih Dede
Mehmed Dede’nin oğludur. Asıl adı Salih olan Zihni Salih Dede, divanı olan Mevlevî şeyhlerindendir. 1718 tarihinde “keşmekeş- i alâyık-ı dünyadan el çekip kurb-ı hamûşana vasıl olmuştur.” Güldeste sahibinin, postnişin oluşuna düşürdüğü tarih şöyledir:
Didi tebriğine geldikte Beliğ tarihin
Oldı sadru’l-fukara Salih Efendi’ye seza
Derviş Sahib, en meşhur mürîdidir. Derviş Sahib, Bursalı Mehmed
Ağa’nın oğludur ve esas adı İsmail’dir.
5. Şeyhî Mehmed Dede
Sahib Salih Dede’nin kardeşidir. Ağabeyinin vefatından sonra şeyh olmuştur. Esas ismi Mehmed olup Şeyhî, şiirde kullandığı mahlasıdır. Eserleri vardır.
6. Mehmed Sadık Dede
Salih Dede’nin oğludur. Abdussamed-zâde Seyyid Mehmed’in vefatına düşürdüğü tarih şöyledir:
Yâ ilâhî Şeyh Mehmed Sadık’ın
Cennet-i adn ola kabr-i enveri
Çok zaman ihlâsla olmuş idi
Salikân-ı Mevlevînin rehberi
Âkıbet câm-ı mematı nûş idüb
Hakk’a teslim eyledi can u seri
Oldı tarihi bu nazm-ı âbdar
Nûş ide me’vada âb-ı kevseri
7. Ataullah Dede
Mehmed Sadık Dede’nin oğlu olan Ataullah Dede, 1182/ 1768 tarihinde Mevlevîhanenin şeyhi olmuştur. Miraciyye okunması geleneğini 1208/1793 tarihinde Bursa Mevlevîhanesi’nde başlatan Dede, 1214/ 1799 tarihinde vefat etmiştir. Muhtemelen bu Miraciyye, bugün hâlâ miraç geceleri Bursa’da okunan Nayî Osman Dede’nin (ö. 1142/ 1729)
Evvel Allah adını yâd eyleriz
Dil dil olmuş kalbi dil-şâd eyleriz diye başlayan miraciyyesidir
Dede’nin döneminde dergâh büyük bir onarım geçirmiştir. Bu onarımda Sadrazam Derviş Paşa’nın ve Cizyedarzâde Hüseyin Ağa’nın büyük gayretleri vardır. Bu onarım için uzun bir şiir yazan Abdüssametzade’nin son beyti şöyledir:
Zahidâ, inkârı ko zira ki bu dergâh içre
Okunur şam u seher Mesnevî-i Mevlânâ
Gülzâr-ı Sülehâ yazılırken Dede postnişindi.
8. Ahmed Dede
Ataullah Dede’den sonra dergâhın şeyhliğini üstlenen Ahmed Dede 1218/1803 yılında vefat etmiştir.
9. Salih Dede
Ataullah Dede’nin oğludur. Babalarının vefatından sonra ağabeyi Ahmed Dede ile beraber şeyh olmuş, onun vefatından sonra Salih Dede’nin şeyhliği müstakil olarak devam etmiştir. Merkez dergâh postnişini Hemdem Çelebi 1282 Rus harbine katılmak üzere İstanbul’a dokuz derviş göndermiş, Salih Dede’yi de kendisine vekil tayin etmişti.
10. Mehmed Dede: Salih Dede’den sonra Mehmed Dede posta geçmiştir. Vezirlik rütbesi alınarak önce Kütahya’ya, daha sonra Bursa’ya sürülen Abdurrahman Nafiz Paşa (ö. 1269/1852) şeyhin dostlarındandır. Paşa vaktinin çoğunu Mevlevîhanede geçirir hatta meydanı süpürürmüş. Bir ara Şeyh Mehmed Dede kendisine, eski itibar ve rütbesine kavuşacağını söylemişti. Bu durum gerçekleşince Paşa, dergâha maddî kaynaklar bulmayı hiç de geciktirmemişdi.
11. Nizameddin Dede: Babasından sonra postnişin olan Nizamuddin Dede’nin bu görevi 21 sene sürmüştür.
12. Mehmed Şemseddin Dede:
Bursa Mevlevîhanesi’nin son şeyhi olan Mehmed Şemsuddin Dede 1270/1854 yılında Bursa’da doğdu.
Mehmet Şemseddin Efendi
Babası Nizamuddin Dede, annesi ise Emirsultan’ın torunlarından Ümmügülsüm’dür. Babası vefat ettiğinde yaşı çok küçük olduğundan şeyhlik görevini uzun yıllar dergâhın ahcıbaşısı Sabri Dede vekâleten yürütmüştür. 1888 yılında Abdülvahid Çelebi’den meşihatnâme alan Dede 18 yaşında iken postnişin olmuştur. Arapça-Farça bilgisinin yanında tıb ve edebiyata da meraklı olan Dede, tekkelerin kapanmasına kadar bu görevi sürdürmüştür.
Birinci Dünya Savaşı’nda ilân edilen cihad-ı ekbere katılmak üzere yetmiş mürîdiyle beraber Konya’ya gitmiş, ancak şeyhlerin en kıdemlisi ve yaşlısı olması sebebiyle Veled Çelebi tarafından Çelebi Vekili olması uygun görüldüğünden tekrar Bursa’ya dönmüştür. 1925’ten sonra semahanenin mescid haline getirilmesiyle bir müddet burada imam-hatiplik yapan Dede, 20 Ağustos 1930 tarihinde vefat etmiş ve Pınarbaşı mezarlığına defnedilmiştir. Meslekdaşı Yâdigâr-ı Şemsî sahibi vefatına şu tarihi düşürmüştür.
Söyledim cevher gibi Şemsi-i Mısrî tarihin
Erdi şeyhu’l-Mevlevî Şemsî de Mevlâsına.
Kaynak ; Bursa’da Tarikatlar ve Tekkeler , Mustafa Kara , Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları , 2012