Afyon – Çay – Eber

Hüseyin Rahmi Ünal 1980’lerde yapmış olduğu incelemede, Eber Kasabası’nda, kare biçimli taş duvar üstüne 8 köşeli kümbet tipli bir anıt mezar olan yapının bölge insanı tarafından Esirüddin Ebheri Türbesi diye bilindiğini aktararak, eserin Anadolu’daki benzerleriyle karşılaştırılması neticesinde, 13. Yüzyılın sonlarına tarihlenebileceğini ileri sürer. Abdülkuddüs Bingöl ise Ġslam Ansiklopedisi’ne yazmış olduğu makalede, Ebheri’nin hayatı hakkında yeterli bilgi olmadığından bahisle, onun aslen Semerkant’lı bir aileye mensup olduğundan söz eder. Ve Mehmet Sadettin Aygen’in çalışmasını kaynak göstererek, Ebherî’nin Afyon ilinin Çay ilçesi yakınında Eber gölü civarındaki Eber köyünden (şimdiki Doğanlı) olduğunu ve türbesinin de orada bulunduğunu iddia ediyorsa da şimdilik bu iddia “ebher” ile “eber” kelimeleri arasındaki ses benzerliğinin ötesinde bir anlam taşımamaktadır.‛, der.

İlk tahsilini Musul’da yapan Ebherî daha sonra Horasan ve Bağdat’a giderek öğrenimini tamamlar. 0 dönemin en ünlü bilginlerinden olan Kemaleddin İbn Yunus’un talebesi, İbn Hallikan’ın da hocası olur. Bir süre Musul sarayında himaye görür. 1228’de Musul’dan Erbil’e geçerek oraya yerleşir. Ebheri ayrıca Anadolu’ya da seyahatlerde bulunmuş, buradaki Türk beylerinin saraylarında ağırlanmış, ilim ve kültürün gelişmesine ve ilim adamlarına büyük değer veren beylerin teşvik ve destekleriyle felsefe ve müsbet ilimler alanında dersler vermiştir. 1265’te vefat etmiştir.

Halbuki menkıbe onu güçlü bir asker, öncü bir alperen, ciddi bir istihbaratçı, becerikli bir marangoz ve veteriner olarak anlatır. Anadolu Selçuklu Devleti henüz kurulmadan evvel Alpaslan’ın emirleri doğrultusunda bölgeye gelmiş, daha sonraları Akşehir ve Bolvadin Medreselerinde öğretmenlik yapmıştır. Taş Medrese Müderrislerinden olup, yazmış olduğu İsagoci adlı eseri medreselerin kapatılmasına kadar bir ders kitabı olarak okutulmuş ünlü bir Türk Astrologu ve filozofudur.

Kaynak ; Afyon Evliyaları , Abdülhalim Durma