Arap Dede – Ahi Yusuf Efendi    – İnegöl – 

Araştırmalara göre tarihi bir kayıttan “ishakpaşa Paşa kethüdası sofu Hacı Sinan mektepleri ve tekkeleri vardır. Ishak Paşa’nın vakfiyesinde kendisinin kethüdası “Sinan Ağa” olara İsmi geçmektedir. Ama rivayetlere göre asıl kabri nin Sinabey ortaokulunun karşı aralığında bahçe içinde olduğu söylenir. Arap dede aslında halveti şeyhi ahi Yusuf efendidir.Hatta kabrinin binaların olduğu yerde ahi yusuf tekkesi kaydı geçmektedir. Üzülerek ifade etmek gerekiyor ki kabrin üzerinde apartman binası bulunmaktadır.ilgilerden ricam kabrin buradan alınarak özel bir türbe yapılmasıdır.

Nebi Dede (Hacı Dede )     – İnegöl – Orta Köy

Anlatıldığına göre Mustafa Dede varmış. Hoca gitmiş. Annesi evde helva pişiriyormuş; o anda ağlamaya başlamış. Mustafa’nın dede kardeşi:
“ Anne niye ağlıyorsun ” demiş. “-Ah! Ah! Demiş ben ağlamıyayım da kim ağlasım” demiş. “Oğlum Mustafa’m da olaydı bu helvadan yiyeydi” Küçük oğlu olan Nebi: “-Anne bir tabağa koy da helvadan ağbeyime götüreyim” demiş. Annesi: “ Nasıl olur oğlum ağabeyin çok uzaklarda” “Olsun anne sen bir bohça yap da ötesine karışma” demiş.

Hoca gitmiş ağabeyi namaz kılıyormuş. Yanı başına oturmuş ve ağabeyi namazı bitirsin diye beklemiş. Ağabeyi namazı bitirince ” – Ağabey ben geldim.” Demiş. “Annemin boğazından helva geçmedi, do sana getirdim.” Dedikten sonra “Hadi ben gideyim artık, ama annemi nasıl inandıracağız.” Mustafa parmağından yüzüğünü çıkartmış: “Bu yüzüğü anneme götür” damiş. “O zaman inanır, anneme selam  söyle kardeşim benden… Sonra ben hacı değilim sen hacısın” demiş. Bu yüzden ona Hacı Nebi demişler. Sonra birden eve gelmiş tabağı annesine vermiş. Annesi de inanmış hacca gittiğine.

Söylentilere göre Mustafa Dede caminin avlusundaki çimenlerin altında imiş Halk yılda bir kere anma niyetiyle mezarlıkta toplanır yemek yer. Buna köylüler “Dede pilavı” derler. Bazı kişler Hacı Nebi’nin mezarında altın aramışlar, mezarını açmışlar. Hacı Nebi’nin kemiklerini çıkarmışlar sonra yine koyup kapatmışlar. Bazıları Hacı Nebi’nin durduğu evin camındaki tellere üzerinden kopanları koparıp takarlar ve dilek dilerler. Bazılan da yatırın başındaki şapkayı takıp besmele çekerek etrafında dönerler. Nebi Dedenin mezarı İnegöl’ün Orta köyündedir.

Sinan Dede ( Sofu Sinan İshakpaşa Kethüdası )   – İnegöl – Sinan bey mah Terraki sokak

Doğumu ve vefatı hakkında bilgi yoktur. Sinan Dede’ nin kabri Sinan Bey Mahallesinde Terakki Sokakta, bahçe gibi çevrili yerdedir. Yaptığımız incelemelerde kabrinin üstünde serbest olarak bulunan yazılı taşın bir parçasından anlaşıldığına göre isminin Ahmet olduğu kayıtlıdır. Ayrıca taşta 1139 hicri Recep 6 kaydı bulunduğuna göre Sinan Bey’den yaklaşık 200 yıl sonraki tarihlere geldiğinden bu kabrinde Sinan Bey’e ait olduğu kesin değildir.

Yiğit Baba (Nikdih Baba )  – İnegöl – Yiğit Köyü

Yiğit Köyünün bulunduğu yer, Osmanlı Devleti kurulduğu sırada Osman Gazi’nin silah arkadaşları tarafından zapt edilmiştir. O yıllarda Osman Gazi seksen askeri ile mezit boğazı yoluyla şimdiki Kınık k.yünün bulunduğu yere gelir. Maksatı bir baskınla İnegöl’ü ele geçirmektir. Osman Gazi’nin gelişini haber alan İnegöl tekfuru bir tuzak hazırlar. Hazırlanan tuzağı bir düşman askeri gizlice Osman Gazi’ye haber verir. Osman Gazi beklenmedik bir baskın yaparak düşmanı bozguna uğratır.

Söylentiye göre kaçan düşmanlan kovalamak ve imha etmek için Osman Gazi’nin küçük kardeşi Yiğit Alp düşmanların arkasından at sürer. Yiğit Alp bugünkü Yiğit köyünün bulunduğu yerde harman kaya tekfurunun askeri tarafından şehit edilir. Arkadan gelen Osman Gazi’nin süvarileri düşmanı yenerler. Yiğit Alp’i şehit olduğu yerde toprağa verirler. Daha sonra buraya insanlar yerleştirilerek yeni bir köy kurulur. Bu köye Yiğit Alp türbesine izafeten Yiğit köyü adı verilir.

Kaynak ; İnegöl’ün Manevi Mimarları , Mustafa Yılmaz , Çağrı Kasetçilik Yayıncılık , 2010